Szablon:Distinguish
Nordowokaszëbsczi | |
Obszar | północne Kaszuby |
Liczba mówiących | brak dokładnych danych |
Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie
|
Pismo | łacińskie |
Dialekt północnokaszubski – jeden z zespołów gwarowych kaszubszczyzny (przez językoznawców uważanej za dialekt języka polskiego lub oddzielny język zachodniosłowiański). W skład dialektu wchodzą gwary używane na terenach powiatów: słupskiego, lęborskiego, wejherowskiego oraz puckiego. Jest dialektem, w którym najwyraźniej zaznaczają się cechy typowo kaszubskie, gdyż wpływy polskich dialektów, wielkopolskiego i mazowieckiego, były tu najmniejsze.
Podział dialektu[]
Do dialektu północnokaszubskiego tradycyjnie zalicza się gwary: słowińską, kabacką, osiecką, żarnowiecką, gniewińsko-salińską, chałupską, pucką, oksywską, luzińsko-wejherowską, lesacką i kieleńską[1]. Jest to podział już nieaktualny. Gwary, które używane były na terenach przedwojennych Niemiec zaniknęły, gdyż większość ich użytkowników uległa całkowitej germanizacji, natomiast po zmianie granic pozostała ewangelicka ludność autochtoniczna, posługująca się jeszcze reliktowo gwarami północnozachodniokaszubskimi, została przesiedlona do RFN. W wyniku tego, obecnie w użyciu są jedynie gwary słupskie, lęborskie i wejherowskie.
Charakterystyka dialektu[]
Mową północnokaszubską posługiwał się Florian Ceynowa, badacz kultury Kaszubów oraz główny kodyfikator języka. Dlatego większość cech literackiej kaszubszczyzny pokrywa się z właściwościami gwar północnych[2]. Z powodu peryferyjnego położenia obszaru północokaszubskiego, gwary te są najbardziej odrębne od języka polskiego i posiadają najwięcej cech archaicznych i typowo kaszubskich. Swoistymi cechami dialektu są[3]:
- akcent ruchomy
- utrzymanie grupy TarT
- przejście dz w z, np. cëzy (cudzy)
- brak przejścia t, d w ć, dź
- zamiana ę w i, np. zyc, piść (zięć, pięść)
- w powiecie puckim i części wejherowskiego wymowa ę jako e nosowego (tak jak w polszczyźnie)
- rozłożona nosowość ę przed ł lub l w formach czasu przeszłego, np. cygnena, wzena (ciągnęła, wzięła)
- nieprzegłoszone ę przeszło w ë
- przyrostek słowotwórczy –ëszcze[4]
- zanik e ruchomego (obecne jest ono w dialektach południowokaszubskich)
- wymowa ô (kontynuatu długiego a) upodobniona do niemieckiego ö (gwara pucka)
- é (e ścieśnione) wymawiane jako dźwięk pośredni między e a y
- przedrostek są– w przymiotnikach oznaczających ciężarne zwierzęta[4]
- nazwy mieszkańców tworzy się za pomocą przyrostka –ón (w języku polskim najczęściej –anin)[4]
- końcówka –ë w celowniku rzeczowników w liczbie pojedynczej zamiast tradycyjnego –u i –owi, np. psë, królë (psu, królowi)[4]
- końcówka –owi zastępowana również przez –emu lub –omu, np. koniemu, sënomu (koniowi, synowi)[4]
- w narzędniku rzeczowników rodzaju męskiego zamiast końcówki –em występuje końcówka –ã, np. jãzëkã (językiem)
- stwardnienie ń w n
Gwary pucka, chałupska i oksywska to tzw. gwary bylackie. Ich cechą charakterystyczną jest bylaczenie – czyli stwardnienie ł w l.
Przykład – "Kaszëbi do Pòlôchów" F. Ceynowy[]
Szablon:Cytat
Słowińszczyzna[]
Największą odrębnością wśród gwar północnokaszubskich odznacza się gwara słowińska, przez niemieckiego badacza Friedricha Lorentza początkowo uznawana za osobny język słowiański – język słowiński. W wyniku izolacji zarówno od pozostałych gwar kaszubskich, jak i dialektów polskich, słowińszczyzna stała się najbardziej konserwatywnym i archaicznym etnolektem kaszubskim. Z drugiej jednak strony, poprzez germanizację ludności pogranicza niemiecko-polskiego, mowa ta z czasem uległa zapomnieniu. Jej cechy można obserwować w pracach Lorentza (zapisach gwarowych, gramatyce oraz słowniku).
Szablon:Przypisy
Ta strona zawiera treści z Wikipedii.
Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Dialekt północnokaszubski. Lista autorów jest dostępna w
historii strony. |
- ↑ Jerzy Treder i in., Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów (fragment)
- ↑ Jerzy Treder: Język i piśmiennictwo Kaszubów
- ↑ Edward Breza, Jerzy Treder, Gramatyka kaszubska. Zarys popularny, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk, 1981, str. 15
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Edward Breza: Podstawowe wiadomości z morfologii języka kaszubskiego