Język baskijski

Euskara
Obszar	Hiszpania, Francja i inne
Liczba mówiących	1.033.900
Ranking	(poza pierwszą 100.)
Klasyfikacja genetyczna	Język izolowany (nienależący do żadnej grupy językowej)
Pismo	łacińskie
Status oficjalny
język urzędowy	Kraj Basków (Hiszpania)
Regulowany przez	Euskaltzaindia
Kody języka
ISO 639-1	eu
ISO 639-2	baq/eus
SIL	BSQ

Język baskijski (nazwy własne, zależnie od dialektu: euskara, euskera, eskuara, üskara) – język Basków zamieszkujących kilka prowincji na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion osób, z których ok. 90% mieszka w Hiszpanii.

Wyróżnia się 10 dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka – Euskara batua, łącząca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie Gipuzkoa. Odmiana ta nauczana jest w szkołach. Literatura w tym języku powstaje od XVI wieku. Pierwszą drukowaną książkę w tym języku wydano w 1545 roku.

Jego przynależność genetyczna nie została do tej pory ustalona, ale z pewnością nie jest to język indoeuropejski. Mówiono nim już przed kolonizacją zachodniej Europy przez IndoeuropejczykówSzablon:Fakt. Istnieją przypuszczenia, że jest on spokrewniony z językami kartwelskimi, bywa też zaliczany do kontrowersyjnej rodziny dene-kaukaskiej. W języku baskijskim występują liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego.

Fonetyka

Spółgłoski

W języku baskijskim występują następujące spółgłoski:

	dwuwargowe	dziąsłowe apikalne	dziąsłowe laminalne	zadziąsłowe	podniebienne	miękkopodniebienne	krtaniowe
zwarte bezdźwięczne	p	t			tt [c]	k
zwarte dźwięczne	b	d			dd [ɟ]	g
nosowe	m	n
szczelinowe	f	s [s̺]	z [s]	x [ʃ]			h
zwarto-szczelinowe		ts [ʦ̺]	tz [ʦ]	tx [ʧ]
półotwarte		l			j
uderzeniowe		r [ɾ]
drżące		rr [r]

Spółgłoski /n/ i /l/ mają podniebienne alofony [ɲ] i [ʎ] po samogłosce /i/. J może brzmieć jak [dʒ], ż [ʒ] lub [h] w zależności od dialektu.

Samogłoski

W języku baskijskim istnieje 5 samogłosek: /a/, /e/, /i/, /o/ i /u/. Brzmią one tak samo jak ich polskie odpowiedniki. W niektórych dialektach istnieje szósta samogłoska ü /ø/. Ton i iloczas nie są fonemiczne.

Gramatyka

Dialekty języka baskijskiego

Baskijski jest językiem ergatywnym:

Gizona etorri da. - Mężczyzna przybył

Gizonak mutila ikusi du. - Mężczyzna widzi chłopca

W polskim w obu zdaniach podmiot jest wyrażony w mianowniku. W baskijskim natomiast podmiot drugiego, przechodniego zdania wyrażony jest specjalnym przypadkiem - ergatywem, natomiast mianownik wyraża dopełnienie bliższe.

Baskijski jest też językiem aglutynacyjnym. Istnieje w nim inkorporacja zaimków, np. zdanie "mam książkę" brzmi po baskijsku liburua dut, dosłownie książka ja-mam-to.

Język baskijski ma dwanaście przypadków:

• Nominativus, czyli po prostu mianownik, zwany także absolutywem. Używany jest on do określenia podmiotu przy czasowniku nieprzechodnim lub dopełnienia bliższego przy czasowniku przechodnim; sufiks -a.

• Ergativus, używany do określenia podmiotu przy czasowniku przechodnim; sufiks -k.

• Dativus, czyli celownik, oznacza osobę, która korzysta na jakiejś akcji; sufiks -i.

• Genetivus possesivus, tłumacząc na polski "dopełniacz posiadacza", określa przedmiot należący do kogoś; suffiks -en.

• Comitativus, odpowiadający polskiemu narzędnikowi z przyimkiem z; sufiks -ekin.

• Prolativus (benefactivus), stosowany dla oznaczenia przeznaczenia przedmiotu; sufiks: -tzat, -entzat.

• Instrumentativus (narzędnik), używa się go dla określenia, że coś zostało zrobione przy pomocy odmienionego przedmiotu; sufiks: -z.

• Inessivus, dla określenia miejsca, w jakim coś się znajduje; sufiks -n, -en.

• Allativus, dla określenia miejsca, do którego się zmierza, sufiks -ra(t) .

• Ablativus określa miejsce, z którego się przychodzi; sufiks: -tik.

• Locativus, określający związek przedmiotu z miejscem, z którego on pochodzi; sufiks: -ko, -go.

• Partitivus, mający różne zastosowania, sufiks -ik, -rik

Podstawowe zwroty

• Dziękuję - Eskerrik asko
• Nie - Ez
• Tak - Bai
• Proszę - Mesedez
• Przepraszam - Barkatu
• Cześć - Kaixo
• Dzień dobry - Egun on
• Czy mówisz po baskijsku? - Euskaraz badakizu?
• Jak leci? - Zer moduz? lub Zelan?
• Świetnie - Oso ondo
• Cieszę się - Pozten naiz

Liczebniki

Języki i dialekty Półwyspu Iberyjskiego

• 1 bat
• 2 bi
• 3 hiru
• 4 lau
• 5 bost
• 6 sei
• 7 zazpi
• 8 zortzi
• 9 bederatzi
• 10 hamar

Linki zewnętrzne

• Wielki słownik baskijsko-polski (30 tys. haseł)
• Internetowy słownik baskijsko-polsko-baskijski
• Artykuł z Wiedzy i Życia (7/98) o języku baskijskim
• O języku baskijskim po polsku (w osobnych działach także rozmówki, słownik i testy)